زنان به عنوان پایه‌های اصلی خانواده و محور اساسی سلامت،‌‌‌‌ رشد، پویایی و اعتلای خانواده و جامعه هستند. ‌‌‌‌شاید به همین دلیل بیست و هشتم مهر‌ماه روز سلامت زنان اعلام شده تا زنگ بیداری برای کسانی باشد که همیشه زن را موجودی خستگی‌ناپذیر می‌دانند و‌ معتقدند: زن هیچ‌گاه خسته و بیمار نمی‌شود،‌‌ ناتوان و دردمند نمی‌شود، از کار افتاده یا بازنشسته نمی‌شود و همیشه از او انتظار دارند به همسر و فرزندان رسیدگی کند، رفت‌وروب و خرید منزل را انجام دهد،‌ از میهمانان پذیرایی کند، بار کمبودهای اقتصادی خانواده را به دوش بکشد و صرفه‌جویی و قناعت را پیشه کند‌ و سرانجام برای پر کردن اوقات فراغت اعضای خانواده تلاش نماید.

ولی به دلیل نقش حساس «زن» و موقعیت و جایگاه بسیار با اهمیت او در سلامت و سازندگی خانواده و جامعه، مراقبت و توجه به نیاز‌های جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی و معنوی او نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و دقت بیشتری را می‌طلبد. «سلامت زن» باید در ابعاد مختلف تأمین و دیدگاه‌های متفاوت به نقش این موجود استثنایی به گونه‌ای معطوف شود که جایگاه واقعی خود را بیابد.

• زن و سلامت جسمی

شیوه زندگی کنونی،‌ افزایش مصرف دخانیات و برخورد با عوامل سرطانزای محیطی در افزایش ابتلا بیماری‌های مختلف بخصوص سرطان سهم عمده‌ای دارند. سرطان پستان یکی از شایع ترین سرطان‌ها در بین زنان می‌باشد. بطور کلی از ایجاد سرطان پستان نمی‌توان جلوگیری نمود اما در صورت تشخیص زودرس آن یعنی در مرحله اولیه و انجام درمان مناسب طول عمر بیش از ۹۰ درصد افراد مبتلا افزایش خواهد یافت و تشخیص زودرس آن از مهمترین الویت‌های بهداشتی است.

آگاهی زنان و توجه آنها نسبت به خطر جدی سرطان پستان مهمترین عامل کنترل این بیماری است. هر توده ای که توسط بیمار یا پزشک در معاینه مورد توجه قرار گیرد به عنوان توده پستانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. تشخیص توده پستانی در مراحل اولیه آن در نتیجه درمان بسیار موءثر می‌باشد. البته این به آن معنی نیست که هر توده پستانی ماهیت سرطانی دارد ولی لازم است تمام آن‌ها توسط پزشک بررسی شوند.

سرطان دهانه رحم نیز به راحتی در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود ‌ و در این مرحله کاملا قابل درمان است. تاخیر در تشخیص سرطان دهانه رحم فرصت طلایی درمان را از بین می‌برد. ابتلا به سرطان دهانه رحم در رده های مختلف سنی زنان وجود دارد به خصوص در سنین ۵۵-۳۵ سالگی شایع‌تر است. انجام پاپ اسمیر به شیوه صحیح و در فواصل زمانی مناسب می تواند نقش مهمی در شناسایی زودرس بدخیمی‌های سرویکس مرگ و میر ناشی از این بدخیمی داشته باشد.

برای انجام آزمایش پاپ اسمیر و معاینات بالینی پستان می‌توان به مراکز بهداشتی درمانی ، مطب‌های مامایی ، پزشکان عمومی و یا متخصص زنان و زایمان مراجعه نمود.

• زن و سلامت بارداری

بارداری و زایمان را می توان از بزرگترین اتفاقات زندگی زن دانست. بارداری و زایمان با وجود ارتقای سلامت روانی ناشی از احساس «مادر شدن» و پرورش کودک در صورت عدم مراقبت سبب فرسودگی زودرس و بروز مشکلات جسمی ناشی از کم‌خونی، ضعف جسمانی و… مادر می‌گردد، بنابراین مراقبت‌های تنظیم خانواده، دوران بارداری، مشاوره، تغذیه مناسب در طول بارداری، تزریق واکسن‌های ضروری (سرخچه، توأم)، تلاش آرامش روحی روانی، پرهیز از استرس‌ها، پیشگیری از بارداری پیش از ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال، کنترل وضعیت سلامت مادر توسط پزشک یا مامای دوره دیده، مصرف اسید فولیک و… برای حفظ سلامت زن لازم و ضروری است. همراهی و مشارکت همسران در طول دوران بارداری با مادر ضروری است و سلامت مادر و جنین را تضمین می‌کند. احساس امنیت زمینه یک زایمان سالم را برای مادر فراهم می‌کند، بنابراین مشارکت مردان در انجام امور مربوط به آنان بسیار اهمیت دارد.

• زنان و یائسگی

امروزه با توجه به افزایش امید به زندگی در زنان، اکثر خانمها یک سوم دوران زندگی خود را در دوره یائسگی سپری می کنند. اطلاع ناکافی خانم‌ها و خانواده‌هایشان در‌خصوص علایم فیزیولوژیک و عوارض یائسگی، می تواند باعث بروز مسائل روحی روانی، تعارضات و اختلاف‌های زناشویی گردد.

نظیر گر گرفتن بی‌حوصلگی، عصبانیت، اختلالات خلقی، مشکلات ادراری و… می تواند اثرات قابل توجهی بر کاهش میزان افسردگی و اضطراب دوران یائسگی داشته باشد. تحقیقات نشان داده‌اند تحصیلات بالا و فعالیت بدنی و تحرک زیاد میزان علایم یائسگی بویژه گر گرفتگی و علائم ادراری را کاهش می‌دهد و بر‌عکس مصرف دخانیات باعث افزایش این علایم می شود. همچنین عوامل اجتماعی، رفتاری، روش زندگی و وضعیت سلامت عمومی زنان یائسه در ایجاد علایم بالینی یائسگی مؤثر بوده و اصلاح آنها اهمیت دارد، بنابراین توصیه می‌شود: زنان یائسه در کلاسهای آموزشی و برنامه های ورزشی به طور فعال شرکت نمایند.

• زنان شاغل و سلامت

از آنجا که زنان شاغل در سنگر خانواده نیز باید تمام و کمال به وظایف خود بپردازند و مانند زنان خانه‌دار به تمام مسؤولیت‌های یک کد‌بانو عمل کنند و با مخاطرات شغلی نیز در محیط کار رو‌ به رو می‌شوند، همچنین شرایط روحی روانی آنها با مردان متفاوت است بیشتر دچار فرسودگی شغلی می‌شوند و اثرات مخرب آن را تجربه می کنند.

مخاطرات شغلی یکی از مهمترین عواملی است که در حیطه سلامتی خانم‌های شاغل باید به آن توجه شود. فرسودگی شغلی امروز به یکی از مهم‌ترین مسائل در شبکه‌های بهداشتی درمانی تبدیل شده و خانم‌های شاغل به دلیل مسؤولیت زندگی و وضعیت خاص روحی روانی خود بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. فرسودگی شغلی اثرات مخربی بر بهداشت و سلامت روان خانم‌های شاغل بر جای گذاشته و موجب می‌شود مشکلات جسمی نیز در آنان افزایش یابد. بهترین راهکار آموزش مهارت‌هایی جهت مدیریت و کنترل بیشتر بر روند زندگی و استرس‌های آن است.

• زنان و تغذیه

زنان بعلت شرایط فیزیولوژیکی خاص، نیاز به توجهات تغذیه‌ای ویژه‌ای دارند . در بسیاری از موارد با مراقبتهای تغذیه‌ای پیشگیرانه و به موقع می توان عوامل خطر تغذیه‌ای را محدود و از بیماری‌های غیر ‌واگیر شایع در این جنس پیشگیری نموده یا آن را به تعویق انداخت.

یکی از ویژگی‌های زنان وابسته بودن تغذیه جنین و شیرخوار به مادر است. نیازهای تغذیه‌ای اگر به موقع در اختیار جنین قرار‌ نگیرد از ذخیره‌های مادر برداشت می‌شود، بنابراین در شرایط مساوی نیز این بدن زن است که از ذخایر تهی می‌شود و بویژه اگر تعداد موالید هم زیاد باشد زن در معرض خطر پیری و مرگ زودرس و ناتوانی‌های جسمی بی‌شمار دیگر قرار می‌گیرد. احتمال ابتلای او به بیماری‌ها بیشتر می‌شود و توانایی مراقبت از کودکان و خانواده را نیز از دست می‌دهد. مصرف گوشت و مواد پروتئینی، استفاده از لبنیات بخصوص شیر به اندازه کافی، گنجاندن سبزی و میوه در سبد غذایی و رعایت الگوی مناسب در هرم غذایی برای زنان ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

از سوی دیگر زنان به عنوان فرد مؤثر در تغذیه خانواده در صورتی که آموزش‌های لازم را در مورد تغذیه و سلامت و نیز تنظیم بودجه خانواده برای خرید مناسب فرا بگیرند بخش عمده ای از این مشکلات قابل حل خواهد بود. به طور خلاصه زن از دو دیدگاه متفاوت در خصوص غذا و تغذیه باید مورد توجه قرار گیرد. اول تغذیه او و اهمیت تغذیه مناسب در دوران متفاوت که ناشی از تفاوتهای بیولوژیک شامل، بلوغ، بارداری، شیردهی و یائسگی است باید درک شود و حمایت‌های لازم را از طرف خانواده برای سلامت و توانمندی خود دریافت کند، از طرف دیگر زن به عنوان کلیدی ترین فرد در تغذیه افراد خانواده نقشی ویژه در سلامت خود و همسر و فرزندان دارد که سواد و آگاهی‌های تغذیه ای اوست که الگوی بیماری و سلامت جامعه را رقم می‌زند.